Egypt krev at British Museum returnerer Rosettasteinen

British Museum har nemleg Rosettasteinen. Det er ei granittblokk frå oldtidas Egypt der same tekst er hoggen inn med tre ulike skrifter: Hieroglyfar, demotisk og gammalgresk. Inskripsjonane på den svarte granittplata førte til gjennombrot i arbeidet med å tyde gamle egyptiske hieroglyfar. Steinen vart fjerna frå Egypt av britiske imperiestyrkar i 1801.

Rosettasteinen er den gjenstanden som dei fleste vil sjå når dei besøkjer museet i London.

I haust markerer også Storbritannias største museum 200-årsjubileet for dechiffreringa av hieroglyfar. Men denne markeringa har ikkje falle i god jord i Egypt, der tusenvis av menneske no krev at steinen må returnerast.

– Det at British Museum har valt å behalde steinen, blir sett på som eit symbol på det vestlege, kulturelle overtrampet mot Egypt, meiner egyptolog Monica Hanna, som er dekan ved Arab Academy for Science, Technology & Maritime Transport. Ho står bak eit av krava om å få steinen tilbake til Egypt.

Langt tilbake i tid

Funnet av Rosettasteinen går langt tilbake i tid. Etter Napoleon Bonapartes militære okkupasjon av Egypt, fann franske forskarar steinen i 1799 i den nordlege byen Rashid, av franskmennene kalla Rosetta.

Då britiske styrkar overvann franskmennene i Egypt, vart steinen og over eit dusin andre antikvitetar overlevert britane i samsvar med ein avtale om kapitulasjon frå 1801 mellom generalar på dei to sidene.

Sidan den gong har Rosettasteinen vore i British Museums forvaring.

Hanna har samla 4200 underskrifter til kravet om utlevering og seier at steinen vart beslaglagd ulovleg og utgjer eit «krigsbytte».

Påstanden blir gjenteken i eit nesten identisk krav frå Zahi Hawass, Egypts tidlegare minister for antikvitetssaker. Her har over 100.000 menneske underskrive. Hawass hevdar at Egypt ikkje hadde noko å seie då avtalen frå 1801 vart inngått.

British Museum tilbakeviser dette. Museet hevdar at 1801-traktaten inkluderer signaturen til ein representant for Egypt. Det blir vist til ein osmansk admiral som kjempa saman med britane mot franskmennene.

Den osmanske sultanen i Istanbul var formelt herskaren over Egypt på tidspunktet for Napoleons invasjon.

Museet påpeikar også at den egyptiske regjeringa ikkje har sendt inn ein førespurnad om tilbakelevering.

Hatt enorm betydning

Den originale Rosettasteinen har hatt enorm betydning for egyptologien, dei vitskaplege studiane av oldtidas Egypt. Steinen vart skoren ut i det 2. hundreåret fvt. og inneheld eit dekret knytt til eit oppgjer mellom den då regjerande kongeslekta Ptolemeier og ei sekt av egyptiske prestar. Dekretet var skriven i tre omsetjingar; hieroglyfar, demotisk og gammalgresk.

Gjennom kunnskap om gammalgresk var forskarane i stand til å tyde dei hieroglyfiske symbola. Det var den franske egyptologen Jean-François Champollion som til slutt knekte koden for språket i 1822.

– Forskarar hadde lenge håpa at dei skulle finne ein tospråkleg tekst skriven på eit kjent språk, fortel Ilona Regulski, leiar for egyptisk skriftleg kultur ved British Museum.

Ein av mange gjenstandar

Rosettateinen er berre ein av meir enn 100.000 egyptiske og sudanske historiske gjenstandar som finst i British Museum. Svært mange av antikvitetane vart overførte til Storbritannia under kolonistyret deira i perioden mellom 1883 og 1953.

Dei siste åra har det vorte stadig meir vanleg at museum og private samlarar returnerer gjenstandar til opphavsland. Ofte skjer det etter rettsavgjerder, andre gonger gjennom frivillige løysingar. Tilbakeleveringa kan i nokre tilfelle symbolisere ei slags soning for historiske overgrep.

Men vestlege museum som prøver å rettferdiggjere at dei beheld andre lands skattar, peikar ofte på dei overlegne fasilitetane sine og at dei har høge besøkstal. Dei kan også vise til at gjenstandar kan gå tapt under uro eller krig i opphavslanda, som til dømes i Irak og Syria, der mange antikvitetar har vorte øydelagde på grunn av krigshandlingar og tjuveri.

Under det folkelege opprøret i Egypt i 2011, som førte til at diktator Hosni Mubarak vart avsett, såg ein ein stor auke i smugling av antikvitetar i tida etter.

Det har også vore meldt om uansvarleg handtering av Egypts historiske skattar. I 2015 skadde truleg reinhaldsarbeidarar skjegget til den 3,300 år gamle maska til Tutankhamon. I iveren sin etter å reparere skaden brukte ein tilsett det knallharde stoffet epoksy og påførte dermed den unike antikviteten endå større skade.

Nytt, egyptisk museum

Men president Abdel Fattah al-Sisis regjering har dei siste åra investert tungt i å sikre antikvitetane i landet.

Egypt har også lykkast med å få ført tilbake tusenvis av internasjonalt smugla gjenstandar og planlegg å opne eit nytt, topp moderne museum der titusenvis av gjenstandar kan oppbevarast. Grand Egyptian Museum har vore under bygging i godt over eit tiår.

Egypts overflod av gamle monument, frå pyramidane i Giza til dei ruvande statuane av Ramses II og hustrua Nefertari ved tempelanlegget Abu Simbel ved grensa til Sudan, er solide turistmagnetar og ei viktig inntektskjelde for Egypt.

For egyptologen Hanna er retten egyptarane har til gjenstandar frå si eiga historie, likevel det viktigaste.

– Kor mange egyptarar kan reise til London eller New York, spør ho retorisk.

(©NPK)

Rosettasteinen er stilt ut i British Museum, og er ein av hovudattraksjonane når museet no markerer at det er 200 år sidan skrifta på steinen vart tydd. Den er derfor midtpunktet i utstillinga «Hieroglyphs unlocking old Egypt». Foto: The British Museum via AP / NTB

Egypt har ei rekkje historiske turistattraksjonar, som Farao Tutankhamons dødsmaske i Det Egyptiske Museum i Kairo. Men egyptologar vil gjerne sikre seg også andre historiske gjenstandar som er oppbevarte i utlandet, som Rosettasteinen som er i British Museum i London. Egypt byggjer eit nytt, topp moderne museum der titusenvis av gjenstandar kan oppbevarast. Foto: Erlend Aas / NTB