Jappekrisa kuppa miljøbekymringa for nordmenn på 80-talet – vil pandemien gjere det igjen?

Om klima- og miljøengasjementet «overlever» koronakrisa, vil bli eitt av dei mest interessante temaa i samband med valet neste haust, meiner valforskarar.
For kriser har teke livet av stort miljøengasjement før. På 1980-talet var bekymring for miljøet faktisk større enn i dag, knytt til saker som hol i ozonlaget, luftforureining, skogdød, alge- og selinvasjon langs kysten og Tsjernobyl. Men då «jappekrisa», med omfattande bank- og bustadmarknadskollaps, slo inn frå 1987 og utover 1990-talet, fall miljøbekymringa som ein stein.
– Det viser at krisetider kan utfordre idealistiske haldningar. Utover på 1990-talet så vi at haldningane til befolkninga vart stadig meir materialistiske, seier prosjektansvarleg for Norsk Monitor, John Spilling i Ipsos, til NTB.

Eksplosiv miljøbekymring

Den store tidsserieundersøkinga til Ipsos Norsk Monitor, som har målt haldningane og verdiorienteringane til nordmenn sidan 1985, viser korleis bekymringa til nordmenn for natur- og klimaendringar har utvikla seg over tid.
I 1989 meinte heile 61 prosent at drastiske tiltak var nødvendig, og 3 prosent meinte det allereie var for seint å gjere noko. Men frå 1991 og utover til 2000-talet fall bekymringa med totalt 35 prosentpoeng, før trenden igjen snudde i 2003.
Dei siste tiåra har miljøbekymringa auka enormt igjen. Medan det i 2001 var 26 prosent som meinte situasjonen var alvorleg og at drastiske tiltak måtte til, hadde delen auka til 55 prosent i 2019. 4 prosent oppgir at det allereie er for seint, og at verda går mot ein katastrofe, mot 1 prosent i 2001.

Kan ha vorte «game changer»

Valforskar og professor i statsvitskap Bernt Aardal seier forskarar heilt frå 1970-talet har observert at oppslutninga om miljøsaker har påfallande store svingingar.
– Det som er interessant, er om klimasaka no har vorte ein såkalla «game changer», slik at ein ikkje lenger kan samanlikne det med svingingane i tidlegare tider. Eit argument som talar for det, er at klimaendringane no er så alvorlege at ein ikkje kan lukke auga for det lengre, seier Aardal.
– Samtidig veit vi at når store umiddelbare bekymringar finst, og folk er bekymra for liv og helse og for å få mat på bordet, då er det ikkje så stort rom for å tenkje på langsiktige konsekvensar. Derfor er eg usikker på korleis dette vil slå ut, seier han.

MDG fell

Klimabarometeret for hausten 2020 viste òg at klimaengasjementet i haust har svekt seg noko blant unge under 30 år, sjølv om klima framleis blir oppgitt som den viktigaste politiske saka i Noreg. Arbeidsløyse har segla opp som ei aukande bekymring.
Oppslutninga om Miljøpartiet Dei Grøne (MDG) har òg falle det siste året frå 6,3 prosent i november i fjor til 4,3 prosent i november i år, viser eit gjennomsnitt av meiningsmålingane for stortingsvalet dei siste tolv månadene. Særleg har partiet gått ned i månadene med størst smittetrykk og bekymring, som i april og i haustmånadene.
Partileiar i Miljøpartiet Dei Grøne (MDG), Une Bastholm, er likevel overtydd om at klimaengasjementet vil halde seg gjennom pandemikrisa. Ho meiner klima- og miljøutfordringar no har fått ein heilt annan plass i medvitet til folk enn på 1980-talet.
– Eg har vore overraska over kor viktig klima og miljø er for veljarane sjølv midt i ein koronapandemi. Det blir framleis oppgitt som saka som er viktigast for folk flest, påpeikar ho.
Bastholm trur pandemien tvert om kan auke moglegheita for eit grønt gjennombrot til valet, fordi ho meiner krisa har flytta oppfatninga til befolkninga av kva som er mogleg å gjennomføre av politiske endringar.
EMBED START Image Miljø- og klimabekymringane blant nordmenn har vakse enormt dei siste åra. Forskarar er spente på om engasjementet vil halde seg gjennom koronakrisa. Her frå ein av dei mange skulestreikane for klima utanfor Stortinget i fjor. Foto: Tom Hansen / NTB EMBED END Image EMBED START Image Vil klima- og miljøengasjementet overleve koronakrisa? Tidlegare tider har vist at miljøengasjement er sårbart for økonomiske kriser. Foto: Tom Hansen / NTB EMBED END Image EMBED START Image Miljø- og klimabekymringane blant nordmenn har vakse enormt dei siste åra. Forskarar er spente på om engasjementet vil halde seg gjennom koronakrisa. Her frå ein av dei mange skulestreikane for klima utanfor Stortinget i fjor. Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB EMBED END Image EMBED START Image Den verste kjernekraftulykka i historien ved Tsjernobyl-anlegget i Ukraina (dåverande Sovjetunionen) i 1986 bidrog til ei stor miljøbekymring blant nordmenn på 1980-talet. Historisk foto: Novosti/ NTB. EMBED END Image EMBED START Image MDG har falle på målingane det siste året og særleg i månadene med verst smittetal. Partileiar Une Bastholm (framme) trur likevel at klimaengasjementet vil overleve pandemien. Her saman med førstekandidaten til partiet Lan Marie Berg. Foto: Heiko Junge / NTB EMBED END Image (©NPK)
Kva oppfatning om forureining og miljøproblem er nærmast di eiga?